Açık Gündem: 12
Ekim 2025 | Hazırlayan: Sümeyye Yasintimur
🎉 Bir Yılı Geride Bırakmaya Hazırız!
Kasım 2024’te ilk sayısıyla yola çıkan Açık Gündem, on iki sayı boyunca açık veri dünyasındaki gelişmeleri sizlerle paylaştı. Bir yılı tamamlamaya yaklaşırken, açık veriye olan ilginiz, katkılarınız ve desteğiniz için teşekkür ederiz.
Görüşleriniz, bültenimizin gelişimi için büyük önem taşıyor. Diğer sayılarda daha iyi içerikler sunabilmemiz için yorumlarınızı bizimle paylaşmayı unutmayın…
Açık Gündem Podcasts
Yapay zeka destekli anlatımla hazırladığımız bu içerikte, bülten konularını söyleşi havasında ele alıyoruz. İster yolda olun, ister çalışırken; açık veri artık kulağınızda!
🎧 Bu ayın sayısını buradan dinleyebilirsiniz.
Tüm bölümler için: SoundCloud, Apple Podcasts , Spotify
Başarı Hikayeleri
Açık Verilerle Dirençli Kentler: Dhaka Thrive!
Bangladeş’in başkenti Dakka’da yürütülen Dhaka Thrive projesi, açık coğrafi verileri kullanarak afet risklerini azaltmayı ve sürdürülebilir şehir planlamasını desteklemeyi hedefliyor. OpenStreetMap üzerinden yapılan kapsamlı haritalama çalışmaları sayesinde yollar, su kaynakları ve altyapı bileşenleri yeniden analiz edilerek yerel yönetimlerin karar alma süreçleri güçlendirildi.
Humanitarian OpenStreetMap Team (HOT) tarafından geliştirilen proje, açık verilerin iklim değişikliğine dayanıklı kentlerin inşasında nasıl somut fayda sağladığını gösteriyor.
Dhaka Thrive’ın 2024 pilot aşamasında üretilen haritaya buradan ulaşabilirsiniz.
Haberler
Kuşların Yaşamına Açık Bir Pencere: BIRDBASE Veriseti Yayımlandı!
Utah Üniversitesi’nden biyoloji profesörü Çağan Hakkı Şekercioğlu liderliğinde geliştirilen BIRDBASE adlı küresel veri seti, doğa koruma ve ekoloji araştırmalarında yeni bir dönemi başlatıyor. 254 familyadaki 11.589 kuş türüne ait 78 farklı yaşam, ekoloji ve koruma özelliğini içeren veri seti, Scientific Data (Nature Portfolio) dergisinde açık erişimli olarak yayımlandı.
BIRDBASE, şimdiye kadarki en kapsamlı kuş özelliği veri seti olarak tanımlanıyor. Veri seti, önceki küresel kuş veri kümelerine kıyasla %6–16 daha fazla tür bilgisi içeriyor ve dört ana kuş taksonomisi tarafından tanınan tüm türleri birleştiriyor. Ayrıca, AviList adlı yeni birleşik küresel kuş kontrol listesindeki tüm türleri kapsayan ilk veri kümesi olma özelliğini taşıyor.
Tür özelliklerine ilişkin kapsamlı ve güncel veri kümeleri; biyocoğrafya, koruma biyolojisi, evrim, makroekoloji ve diğer ekolojik araştırmalar için büyük önem taşıyor. Kuşlar, kolay izlenebilir olmaları, çevresel değişkenlere duyarlılıkları ve zengin gözlem geçmişleri sayesinde ekosistem sağlığının güçlü göstergeleri olarak öne çıkıyor. Bu bağlamda geliştirilen BIRDBASE sayesinde araştırmacılar, küresel biyolojik çeşitlilik eğilimlerini analiz edebiliyor ve iklim değişikliğinin kuş toplulukları üzerindeki etkilerini daha derinlemesine inceleyebiliyor.
Üretilen veriye buradan ulaşabilirsiniz.
MARUF25 “Tüm Mümkünlerin Kıyısında” Temasıyla İstanbul’da Buluştu!
Marmara Belediyeler Birliği (MBB) tarafından “Çözüm Üreten Kentler” mottosuyla düzenlenen Marmara Urban Forum (Marmara Uluslararası Kent Forumu – MARUF), bu yıl dördüncü kez kent paydaşlarını İstanbul’da bir araya getirdi. Oturumlardan kent rotalarına, atölyelerden sergilere, çarşılardan stant alanlarına tüm etkinliklerin ücretsiz olduğu MARUF25, 1-3 Ekim’de Haliç Kongre Merkezi’nde düzenlendi.
2019 yılındaki ilk forumdan bu yana1 MARUF, şehirlerin sorunlarını ve çözümlerini birlikte ele almak amacıyla farklı coğrafyalardan binlerce katılımcıyı bir araya getirerek her iki yılda bir büyüyen küresel bir bilgi ve deneyim paylaşım platformuna dönüştü. Bu yılki etkinlikte 50 ülkeden 500’den fazla konuşmacı yer alırken, toplam katılımcı sayısı 8000’i aştı.
MARUF25’te veri temelli karar alma süreçlerine odaklanan birçok oturum da dikkat çekti. “Veriler Dile Geldi”, “Veriden Politikaya: Çocuk Odaklı Yerel Yönetişim” ve “Barometre: Veriye Dayalı Kent Yönetimi” başlıklı oturumlar, kentsel yönetişimde veri kullanımının ve açık verinin önemine vurgu yaptı.
“Bilgimizin Sahibi Kim?” — Open Access Week 2025 Gerçekleşti!
20–26 Ekim’de dünyanın birçok yerinde kutlanan Uluslararası Açık Erişim Haftası (İnternational Open Access Week) bu yıl “Who Owns Our Knowledge?” (Bilgimizin Sahibi Kim?) temasıyla gerçekleşti. Etkinlik haftası boyunca bilgi üretimi, paylaşımı ve mülkiyeti üzerine küresel ölçekte tartışmalar yürütüldü. Üniversiteler, araştırma merkezleri ve kütüphaneler; açık erişim politikaları, veriye dayalı araştırma süreçleri ve bilginin adil paylaşımı gibi konularda oturumlar, paneller ve atölyeler düzenledi.
Haftanın bu yılki teması, bilginin kim tarafından üretildiği ve kimlerin erişebildiği sorularını odağına alarak, özellikle açık bilim ve açık veri hareketlerinin etik, ekonomik ve toplumsal boyutlarını yeniden düşündürmeyi amaçladı. Böylece açık erişim yalnızca akademik bir paylaşım biçimi değil, aynı zamanda bilgiye adil erişimin temel ilkesi olarak ele alındı.
Dünyanın farklı bölgelerinde çevrim içi ve yüz yüze birçok etkinlikle kutlanan Open Access Week 2025, araştırma toplulukları arasında işbirliğini güçlendirirken, açık bilginin geleceğine dair yeni tartışma alanları da yarattı.
Detaylı etkinlikler ve yerel katılımlar için bültenimizin “Etkinlikler” bölümüne göz atabilirsiniz.
Türkiye’de İlk Kez Yapay Zeka Kullanımına Dair Resmi İstatistikler Açıklandı!
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), yapay zekaya ilişkin verileri ilk kez resmi istatistik olarak yayımladı. “Yapay Zeka İstatistikleri, 2025” başlıklı bülten, hem girişimlerin hem de bireylerin yapay zeka teknolojilerini nasıl kullandığını ortaya koyuyor. Veriler, Girişimlerde ve Hanehalkı Bilişim Teknolojileri Kullanım Araştırmalarına dayanıyor.
Bu çalışmanın öne çıkan başlıklarının şöyle olduğunu görüyoruz:
Girişimlerde yapay zeka kullanımı son dört yılda yaklaşık üç kat arttı. 2021 yılında yapay zeka kullandığını belirten girişimlerin oranı %2,7 iken, 2025’te bu oran %7,5’e yükseldi. Büyük ölçekli işletmelerde bu oran %24,1’e kadar çıktı. En yoğun kullanım, %47,1 ile “bilgi ve iletişim” sektöründe gerçekleşti; bu grubu “finans ve sigorta” ile “bilgisayar ve iletişim ekipmanlarının onarımı” faaliyetleri izledi.
Yapay zeka, girişimlerde en çok pazarlama ve satış amaçlı (%46,5) kullanıldı. Üretim süreçleri, Ar-Ge faaliyetleri ve işletme yönetimi diğer öne çıkan kullanım alanları arasında yer aldı. Buna karşılık, yapay zeka kullanmayan girişimlerin %9’u yakın dönemde bu teknolojiyi kullanmayı planladığını belirtti. Kullanımın önündeki en büyük engellerin uzmanlık eksikliği (%74,2) ve yüksek maliyetler (%67,4) olduğu tespit edildi.
Bireysel kullanımda ise yapay zekayı en çok gençler tercih etti. 16–24 yaş grubundaki bireylerin %39,4’ü üretken yapay zeka araçlarını kullandığını belirtti. Kullanım oranı eğitim seviyesiyle birlikte artarak, yükseköğretim mezunlarında %36,1’e ulaştı. Yapay zeka kullanan bireylerin %79,7’si bu araçları özel amaçlarla, %33,8’i mesleki, %31,4’ü ise eğitim amaçlı kullandı.
Yapay zekayı kullanmayan bireylerin büyük çoğunluğu (%63,3), bu teknolojiye ihtiyaç duymadığını ifade etti.
TÜİK, yapay zekaya ilişkin yeni istatistiklerin Ekim 2026 döneminde güncelleneceğini duyurdu.
Kumru: Türkçe için Geliştirilen Büyük Dil Modeli!
VNGRS tarafından geliştirilen Kumru LLM, Türkçe için sıfırdan eğitilmiş ve kamuya açık şekilde paylaşılan ilk büyük dil modeli olarak tanıtıldı. Model, 7,4 milyar parametreye sahip yapısıyla yalnızca Türkçe diline odaklanıyor ve bu amaçla özel olarak eğitilmiş bir tokenizer kullanıyor.
Kumru, yaklaşık 300 milyar Türkçe token ve 500 GB veriden oluşan bir eğitim setiyle oluşturuldu. Türkçenin yapısal özelliklerini dikkate alarak geliştirilen modelin, metin üretimi, özetleme, soru-cevap sistemleri ve çeşitli doğal dil işleme uygulamalarında kullanılabileceği belirtiliyor.
Teknik detayları2 paylaşılan model, Türkçe doğal dil işleme alanında geliştirilen güncel çalışmalardan biri olarak öne çıkıyor.
Etkinlikler
Türkiye’de Açık Erişim Haftası 2025 Etkinlikleri!
Tarih: 16-27 Ekim 2025
Yer: Çevrimiçi oturumlar ve farklı şehirlerdeki etkinlik alanları
Bu yıl “Bilgimizin Sahibi Kim?” temasıyla kutlanan Açık Erişim Haftası 2025, bireyleri, kurumları ve toplulukları bilgi paylaşımı, erişim hakkı ve akademik bilginin demokratikleşmesi konularında düşünmeye davet etti. 21–27 Ekim tarihleri arasında düzenlenen etkinlikler, “bilginin kim tarafından üretildiği, kimlerin erişebildiği ve paylaşım hakkının kimde olduğu” gibi sorular etrafında şekillendi.
Açık Erişim Haftası 2025 kapsamında Türkiye genelinde çok sayıda kurum, açık bilim ve bilgiye erişim kültürünü farklı yönleriyle ele aldı. Hafta, Türk Kütüphaneciler Derneği İstanbul Şubesi’nin Küresel Liderlik: DSpace Leadership Group Yolculuğu etkinliğiyle başladı; Dijital Kültürel Miras Türkiye Ağı, “Dijital Arkeoloji & Açık Erişim” başlıklı yüz yüze buluşmayla kültürel verilerin paylaşımını tartıştı.
Hacettepe Üniversitesi, İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü Kütüphanesi, TÜBİTAK ULAKBİM ve Koç Üniversitesi Suna Kıraç Kütüphanesi gibi kurumlar, yağmacı yayıncılık, fon sağlayıcı gereksinimleri, elmas açık erişim modeli ve açık bilim politikaları üzerine oturumlar düzenledi.
Creative Commons Türkiye, telif hakları ve açık kültürel miras konularında farkındalık çalışmaları yürütürken, Marmara Üniversitesi ve Açık Veri ve Teknoloji Derneği iş birliğiyle gerçekleştirilen “Bilgimizin Sahibi Kim?” paneli, bilginin mülkiyeti ve paylaşım hakkı üzerine kapsamlı bir tartışma sundu.
Hafta boyunca gerçekleşen etkinlikler, araştırma verilerinin paylaşımı ve bilgiye açık erişim kültürünün yaygınlaşması adına önemli bir farkındalık yaratarak Türkiye’nin açık bilim vizyonuna katkı sundu.
Dünyada Açık Erişim Haftası 2025 Etkinlikleri!
Tarih: 21-27 Ekim 2025
Yer: Çevrimiçi oturumlar ve farklı ülkelerdeki etkinlik alanları
21–27 Ekim 2025 tarihleri arasında kutlanan Uluslararası Açık Erişim Haftası, bu yıl da dünyanın dört bir yanında açık bilim, araştırma şeffaflığı ve bilgiye adil erişim konularını merkeze alan etkinliklerle geçti.
Kazakhstan’daki Nazarbayev Üniversitesi, hafta boyunca düzenlediği oturumlarda açık erişimin akademik görünürlüğe katkısını tartıştı. Birleşik Arap Emirlikleri’nin Sharjah kentinde gerçekleştirilen 4. Açık Araştırma Forumu, Arap dünyasında açık bilimi güçlendirmek için kapasite geliştirme ve topluluk işbirliği temalarına odaklandı.
İspanya’daki REBIUN kütüphaneleri ve Mısır’da British University in Egypt Kütüphanesi hafta boyunca çeşitli etkinlikler düzenleyerek açık veri yönetimi konusundaki farkındalığı artırdı.
Ayrıca İsveç’te açılan Openscience.se portalı, ülke çapında açık bilim kaynaklarını tek çatı altında toplayarak araştırmacılar için yeni bir erişim kanalı sundu. Kanada York Üniversitesi ise “Explore Open Access” etkinliğiyle öğrencilere açık erişim araçlarını tanıttı.
Tüm bu etkinlikler ve daha fazlası, bilginin sadece üretilmediği, aynı zamanda paylaşıldığı bir araştırma kültürünün önemini bir kez daha hatırlattı.
YÖK’ten Herkese Açık ve Ücretsiz “Veri Analizi Okulu” Başladı!
Yükseköğretim Kurulu (YÖK) himayesinde, Marmara Üniversitesi Nüfus ve Sosyal Araştırmalar Enstitüsü koordinasyonunda ve ODTÜ(Ortadoğu Teknik Üniversitesi), İTÜ (İstanbul Teknik Üniversitesi) ile Boğaziçi Üniversitesi ortaklığında hayata geçirilen Veri Analizi Okulu, 8 Ekim’de başladı.
Eğitimler çevrim içi ve ücretsiz olarak gerçekleştiriliyor. 24 Nisan 2026’da bitmesi planlanan program, temel istatistikten yapay zekaya uzanan altı modülde; panel veri analizi, psikometri, hesaplamalı sosyal bilimler ve dijital beşeri bilimler gibi başlıklarda kapsamlı bir içerik sunacak.
İncelemeler
Where Your Money Goes: Harcamayı Görselleştiren Açık Erişim Platformu!
İrlanda hükümetinin “Where Your Money Goes” platformu, vatandaşların kamu harcamalarını şeffaf ve erişilebilir biçimde inceleyebileceği bir görsel araç sunuyor. 2015’ten itibaren yapılan brüt oylanan ve oylanmayan harcamaları interaktif grafiklerle ve detaylara inebilen gösterge panelleriyle sunan web sitesi, yıllık bütçe süreçlerini kolayca anlamayı mümkün kılıyor.
Harcamalar sosyal yardım, sağlık, eğitim, ulaşım ve adalet gibi ana kategorilere ayrılmışken; ülkenin borç servisi, AB katkıları ve diğer merkezi giderler gibi “oylanmayan” harcamalar da ayrı başlıklarda görüntülenebiliyor. Platform, kullanıcıların belirli bir yılın toplam harcamasını, kategorik dağılımları ve yıllar arasındaki değişim eğilimlerini interaktif olarak keşfetmesine olanak tanıyor.
2024–2026 yılları için tahmini harcama rakamları dahi yer alıyor; böylece hem geçmiş hem de planlanan bütçe dinamikleri bir arada izlenebiliyor. Örneğin 2026 yılı için toplam kamu harcaması 132,1 milyar € olarak listelenmiş olup, sosyal koruma, sağlık ve eğitim gibi alanlar bütçenin büyük bölümünü oluşturuyor.
Platform, açık verinin demokratik katılımı destekleyen bir araç olarak kamu yönetiminde nasıl etkili kullanılabileceğine dair güçlü bir örnek sunuyor.
Bizden Haberler
AVTED Açık Erişim Haftası’nı Marmara Üniversitesi’nde Kutladı!
Tarih: 27 Ekim 2025
Yer: Marmara Üniversitesi Göztepe Kampüsü
Açık Veri ve Teknoloji Derneği, Marmara Üniversitesi Bilgi Yönetimi Kulübü iş birliğiyle düzenlediği “Bilgimizin Sahibi Kim?” etkinliğiyle Uluslararası Açık Erişim Haftası’nı kutladı. 27 Ekim Pazartesi günü Marmara Üniversitesi Göztepe Kampüsü’nde gerçekleştirilen etkinlikte, bilgiye erişimin kamusal bir hak olarak önemi, açık bilim politikaları ve akademik bilginin paylaşımı gibi konular ele alındı.
Moderatörlüğünü AVTED Yönetim Kurulu Üyesi Gürkan Atabay’ın yürüttüğü panelde, panelistler arasında Marmara Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Güssün Güneş, Wikimedia Türkiye Kurucu Üyesi Zafer Batık ve AVTED Başkan Yardımcısı Sertel Şıracı yer aldı. Etkinlikte bilginin sahibi kimdir, akademik bilginin kamusallaşması, veri paylaşımı ve erişim hakkı gibi başlıklar ele alındı.
Bu ay açık veri dünyasından sizlere aktaracaklarımız bu kadardı. Gelecek ay yine burada, yeni hikayelerde görüşmek üzere…
Önceki programların raporları: MARUF19 Raporu , MARUF21 Raporu , MARUF23 Raporu