Açık Gündem: 3
Ocak 2025 | Hazırlayan: Sümeyye Yasintimur
Haberler
Mamografi için Sayısal Göz Projesi Bilimsel Olarak Yayında!
T.C. Cumhurbaşkanlığı Dijital Dönüşüm Ofisi Büyük Veri ve Yapay Zeka Uygulamaları Dairesi Başkanlığı, yerli ve milli yapay zekâ ekosistemine destek vermek amacıyla projeler geliştirmeye devam ediyor. Bu kapsamda ortaya çıkan “Digital Eye for Mammography” projesi, meme kanserinin erken teşhisi için yapılan taramaların analizine yönelik açık kaynaklı bir yapay zekâ çözümüdür. Projede, kitle tespiti için derin öğrenme teknikleri kullanılmaktadır. Kullanıcılara, modelin eğitimi, veri ön işleme ve sonuçların görselleştirilmesine ilişkin adım adım rehberlik sunulmaktadır.
Açık kaynaklı olması sayesinde geliştiricilere ve araştırmacılara yeni yaklaşımlar ekleyebilme imkânı sunan çalışma süresince geliştirilen yapay zekâ modelleri, kamu yararı gözetilerek daha önce paylaşılmıştı.
Tüm bu modellere nereden erişebileceğinizi biliyor muydunuz? “Hayır” yanıtını verenler için ufak bir katkı…1
Aralık ayı sonunda, araştırmacıların da faydalanabilmesi için projenin bilimsel yayını tamamlandı. Söz konusu makale, Springer Nature Link platformunda “The Digital Eye for Mammography: Deep Transfer Learning and Model Ensemble Based Open-Source Toolkit for Mass Detection and Classification” başlığıyla yayımlandı.
Bu çalışma, yapay zekânın sağlık alanında kullanımını teşvik etmenin yanı sıra, açık kaynaklı çözümlerle daha geniş bir araştırmacı ve geliştirici kitlesine ulaşmanın önemini bir kez daha gözler önüne serdi.
Açık Gündem’in ikinci sayısında2 “İlaç Keşfi İçin Veri İnovasyon Hikayesi”ni ele almıştık. Bu inceleme, sağlık sektöründe yapay zekâ destekli veri odaklı dönüşüm süreçlerinin önemini vurgulamıştı. “Digital Eye for Mammography” gibi çalışmalar, veri inovasyonunun sağlık sektöründe nasıl somut faydalar sunduğu ve yapay zekânın bu süreçteki dönüştürücü rolü için güzel bir örnek oluşturabilir.
Daha fazla bilgi için: Springer Nature Link
OPEN DATA WATCH 10. Yılını Kutluyor!
Açık veri alanında küresel ölçekte önemli çalışmalara imza atan Open Data Watch (ODW), Aralık ayında “Yıl Sonu Değerlendirme Raporu”nu yayımladı. Bu raporda, 2024 yılı boyunca yürüttüğü projelere ve elde ettiği başarılara dikkat çeken ODW, veri odaklı çözümler geliştirme ve sürdürülebilir kalkınma hedeflerini destekleme konusundaki teşviklerinin altını çizdi.
“Etkili politikalar oluşturmak ve hayatları iyileştirmeye yönelik ilerlemeyi izlemek için, her düzeydeki karar vericilerin, hizmet verdikleri insanları tam olarak yansıtan ve onlara saygı gösteren yüksek kaliteli verilerin açık erişimine ihtiyaçları vardır” diyerek yola çıkan ODW’nin, çeşitli ortaklıklarla Veri Değer Zinciri, Cinsiyet Veri Ağı, Açık İklim Veri Şablonu, Açık Veri Envanteri ve Cinsiyet Veri Pusulası gibi birçok projeyi hayata geçirdiğini görüyoruz.
Ocak ayında gerçekleştirdiği yuvarlak masa toplantısıyla yıla başlayan ODW, yıl boyunca çeşitli etkinlikler düzenleyerek açık veri ekosisteminde aktif ve etkili bir rol üstlenmiştir. Veri kapasitelerinin değerlendirilmesinden cinsiyet verisi sistemlerinin güçlendirilmesine, iklim değişikliği verileri üzerine ortaklıklar kurulmasından veri standartlarının geliştirilmesine kadar geniş bir yelpazede çalışmalar yürütmüştür. Bu faaliyetler, küresel ölçekte veri odaklı çözümler üretme ve sürdürülebilir bir veri ekosistemi oluşturma hedeflerine katkı sağlamıştır.
Daha fazla bilgi için: 2024 at ODW: A Year of Growth and Impact
TÜBİTAK ve Springer Nature Arasında İmzalanan Açık Erişim Anlaşması Yeniden Aktif
1 Ocak 2024 tarihinde EKUAL Projesi kapsamında, TÜBİTAK ULAKBİM ile Springer Nature arasında açık erişim yayıncılığı konusunda önemli bir anlaşma imzalanmıştı. Araştırmacıların ‘ücretsiz’ bir şekilde açık erişim yayın yapabileceği anlaşmanın ikinci dönemi 1 Ocak 2025 tarihi itibari ile tekrar aktif hale geldi.
Bu anlaşmayla TÜBİTAK ULAKBİM’e bağlı tüm kurumlar, Springer Nature yayınevinin e-dergilerine erişim sağlamaya devam edecektir. Bununla birlikte, makalelerin sorumlu yazarları, Web of Science’da (SCI, SSCI, AHCI) yer alan, Q1 ve Q2 Grubu Springer Nature Hibrit Dergileri’nde “Original Article”, “Review Article” ve “Continuing Education” türündeki yayınları için açık erişim desteği almayı sürdürebilecektir. Kapsam içindeki yayınların makale işlem ücreti (APC), TÜBİTAK tarafından karşılanmış olacaktır.
Bu doğrultuda, 15 Ocak 2025 tarihinde TÜBİTAK ULAKBİM bir webinar düzenleyerek araştırmacılara anlaşmanın detaylarını ve açık erişim yayıncılığının önemini anlatırken katılımcılar, yeni süreçle ilgili sorularını uzmanlara iletme fırsatı buldu.
Araştırmacılar için açık erişimin önemi kısaca şöyle özetlenebilir;
Atıf ve kullanımın artması: Araştırmalar, açık erişimli makalelerin abonelik esaslı makalelere göre daha sık görüntülendiğini ve atıf aldığını ortaya koymaktadır.
Daha geniş ölçekte iş birliği: Açık erişimli yayınlar ve veriler araştırmacıların iş birliklerini küresel ölçekte yapabilmelerine yardımcı olur.
Daha yaygın kamusal erişim: İçerikler, abonelikleri olmayan kitlelerin de kullanımına sunulur.
Daha hızlı etki: Araştırmacılar CC BY gibi lisanslar sayesinde var olan araştırmaların üzerine hızlı bir şekilde ekleme yapma yetkisine sahip olurlar.
Disiplinler arası iletişimin artması: Birden fazla disiplini kapsayan açık erişim dergiler, araştırmacıların daha kolay bağlantı kurmasına yardımcı olur ve araştırmalarının görünürlüğünü artırır.
Açık erişim talimatlarına uygunluk: Açık erişim dergiler uluslararası temel fon politikalarına uygundur.
Bu iş birliği, Türkiye'nin bilimsel çalışmalara erişimi artırma ve araştırmacıları destekleme vizyonunun bir parçası olarak değerlendiriliyor. Anlaşma ile Springer Nature dergilerinde açık erişim olarak yayımlanan araştırmaların sayısının artmasını diliyoruz.
Daha fazla bilgi için: Açık Erişim Anlaşması Sorumlu Yazarlar için Rehber
Avrupa Birliği Yapay Zekâ Yasası ve Açık Verinin Rolü
1 Ağustos 2024 tarihinde Avrupa Birliği(AB)’nde yürürlüğe giren Yapay Zekâ (AI) Yasası (Artificial Intelligence Act) ile AI'nın güvenli ve güvenilir bir şekilde geliştirilmesini ve dağıtımını teşvik etmek amaçlanmaktadır. Bu yasa ile AI sistemlerinin AB’de dört temel risk seviyesinde değerlendirildiğini görüyoruz: Asgari, sınırlı, yüksek ve kabul edilemez.
Yasa tam olarak Ağustos 2026'da uygulanmaya başlayacak olsa da, belirli hükümler Şubat 2025'te yürürlüğe girecek. Bu kapsamda, sosyal puanlama sistemleri gibi insanların güvenliği, hakları ve geçim kaynakları için açık tehdit oluşturan sistemler, kabul edilemez risk kategorisinde değerlendirilecektir.
Yapay zekâ gibi yenilikçi teknolojilerin gelişiminde açık verinin öneminin farkında olan data.europa.eu ekibi, Yapay Zekâ Yasası’nın veri sağlayıcıları ve kullanıcıları üzerindeki etkilerine dikkat çekmekte ve yeni düzenlemeler hakkında bilgi sahibi olmanın hayati önem taşıdığını vurgulamaktadır.
Bu doğrultuda 2024 yılında, yapay zekâ ve açık verinin kesişimini araştıran ve yasanın açık veri topluluğu için etkilerini inceleyen bir dizi çalışma yürütmüşlerdi. Bu çalışmalar, yapay zekâ ile açık veri ekosistemleri arasındaki bağlantıları, potansiyel riskleri ve fırsatları daha geniş bir perspektifle değerlendirme olanağı sunmaktadır.
AB Yapay Zekâ Yasası’nın, açık veri ekosistemine sunduğu katkılar ve yarattığı fırsatlar önümüzdeki dönemde daha da netleşecek olsa da Avrupa’nın dijital geleceğinde önemli bir kilometre taşı olacağı hiç kuşkusuz. Aynı zamanda bu düzenlemenin, yalnızca Avrupa'da değil, küresel ölçekte de yapay zekâ politikaları ve standartlarının şekillenmesinde referans niteliği taşıyacağı öngörülmektedir.
Daha fazla bilgi için: Open Data and AI: An Update on the AI Act
Üretken Yapay Zekâ ve Açık Veri: ABD Ticaret Bakanlığı’ndan Yeni Kılavuz ve En İyi Uygulamalar
ABD Ticaret Bakanlığı, 16 Ocak 2025'te "Üretken Yapay Zekâ ve Açık Veri: Kılavuzlar ve En İyi Uygulamalar" başlıklı bir rehber yayımladı. Bu rehber, üretken yapay zekâ sistemleri için optimize edilmiş açık verilerin yayımlanmasına yönelik kullanılabilir kılavuzlar ve en iyi uygulamaları sunuyor. Bu çalışma, Ticaret Bakanlığı ve bağlı büroları için tasarlanmış olsa da, küresel ölçekte açık veri yayımlayıcılarının faydalanabilmesi amacıyla kamuya açık olarak paylaşıldı.
Rehber, açık verilerin üretken yapay zekâ sistemleri tarafından doğru bir şekilde yorumlanması ve kullanılması için beş ana başlık altında öneriler sunuyor:
Dokümantasyon: Veri setlerinin kapsamlı ve anlaşılır bir şekilde belgelenmesi.
Veri ve Meta Veri Formatları: Standart ve makine tarafından okunabilir formatların kullanılması.
Veri Depolama ve Yayılımı: Verilerin güvenli ve erişilebilir bir şekilde depolanması ve dağıtılması.
Veri Lisanslama ve Kullanımı: Açık ve net lisanslama politikalarının belirlenmesi.
Veri Bütünlüğü ve Kalitesi: Veri setlerinin doğruluğu ve güvenilirliğinin sağlanması.
Bu rehber açık veri toplulukları, araştırmacılar ve politika yapıcılar için önemli bir kaynak niteliğinde. İlk versiyonu yayımlanan kılavuzun yeni yaklaşımlar ve geri bildirimlerle güncellenmeye devam etmesi öngörülüyor. Rehberi incelemek ve geri bildirimde bulunmak için ABD Ticaret Bakanlığı’nın resmi web sitesini ziyaret edebilirsiniz.
Daha fazla bilgi için: Generative Artificial Intelligence and Open Data: Guidelines and Best Practices
Etkinlikler
Digital Public Goods Alliance (DPGA)’nin Yıllık Buluşması’nda Öne Çıkan Başlıklar
Tarih: 26 Kasım 2024
Yer: Singapur
DPGA Yıllık Üyeler Toplantısı, dijital kamu mallarına yönelik uluslararası iş birliğini güçlendirmek, bilgi paylaşmak ve ilerlemeyi teşvik etmek amacıyla Singapur’da gerçekleşti. Singapur Hükümeti’nin ev sahipliğini yaptığı etkinliğe, dünyanın dört bir yanından liderler katılım sağladı. Bu yılki toplantı, 75’ten fazla kuruluşun varlığıyla dikkat çekerken, DPGA’ya üç yeni üyenin – Uruguay Hükümeti, Open Future ve Asya Kalkınma Bankası (ADB) – katılımı öne çıkan gelişmeler arasında yer aldı.
Toplantı, DPGA üyelerinin ve iş ortaklarının 2024 yılı boyunca yürütülen çalışmalarını değerlendirdiği ve gelecek yılın stratejilerini şekillendirdiği zengin bir tartışma ortamına sahne oldu. Buluşma DPGA ekosistemini güçlendirmek için dört taslak çağrı etrafında şekillendi. 2025'in ilk çeyreğinde DPGA Ekosistem Raporu’nda nihai haliyle paylaşılacak olan çağrılar şu şekildedir;
Öncelikle Açık Kaynaklı Olun: Hükümetleri ve kuruluşları, dijitalleşme süreçlerinde açık kaynak ilkelerini benimsemeye teşvik edin.
Açık Verilere Erişimi İyileştirmek için DPG'ler Oluşturun : Açık verilerin tanımlanmasını ve kullanımını kolaylaştırarak kamu yararına yapay zekâ sistemlerini destekleyecek araçlar geliştirin.
DPGs4DPI için Fonlamayı Artırın : Kapsayıcı dijital kamu altyapıları için sürdürülebilir finansman yaratın.
Çok Boyutlu İklim Eylemi için DPG'ler Oluşturun : İklim zorluklarına çözüm için kaliteli dijital kamu malları oluşturun.
Daha fazla bilgi için: DPGA Annual Members Meeting in Singapore
Uluslararası Veri Haftası (IDW2025) Bu Yıl Brisbane’de Kutlanacak!
Tarih: 13-16 Ekim 2025
Yer: Brisbane, Avustralya
Veri, açık veri ve bilgi paylaşımının geleceği üzerine küresel çapta önemli etkinliklerden biri olan International Data Week, bu yıl Avustralya’nın Brisbane kentinde düzenlenecek. Her iki yılda bir çeşitli etkinliklerle kutlanan hafta bu sene dört gün boyunca devam edecek ve veri bilimi, açık erişim, sürdürülebilir veri yönetimi gibi alanlarda dünyanın dört bir yanından araştırmacıları, politika yapıcıları ve sektör temsilcilerini bir araya getirecek.
ARDC(Australian Research Data Commons), NCRIS (National Research Infrastructure for Australia), CODATA (Committee on Data, International Science Council), RDA (Research Data Alliance) ve WDS(World Data System) ortaklığında gerçekleştirilecek olan etkinliğin erken kayıtları Ekim ayında başlamıştı. Kayıtların hâlâ devam ettiği programın bu seneki teması “Olumlu Değişim için Veri: Toplulukları Güçlendirmek ve Araştırmaları İlerletmek” olarak duyuruldu.
Etkinlik, küresel veri ekosistemine yön vermek ve geleceğin veri stratejilerini oluşturmak için önemli bir platform sağlamaktadır. IDW 2025, uluslararası iş birliği fırsatlarını keşfetmek ve veri dünyasının sınırlarını genişletmek isteyen herkes için büyük bir değer taşımaktadır.
Daha fazla bilgi: IDW2025
İncelemeler
Industry Data for Society Partnership (IDSP)
Industry Data for Society Partnership, özel sektör verilerini toplumsal sorunların çözümüne katkı sağlamak amacıyla daha açık ve erişilebilir hale getirmeyi hedefleyen bir girişimdir. Bu girişim, özel sektör ile kamu sektörü, araştırmacılar ve akademisyenler arasında veri paylaşımını ve iş birliğini teşvik ederek, önemli toplumsal zorluklara çözümler geliştirmeyi amaçlamaktadır.
IDSP’nin Temel Değerleri:
Verinin, önemli toplumsal sorunları iyileştirmek için kullanılabileceği
Özel sektörün, sosyal etki alanlarındaki sorunların çözümüne yönelen kişiler için sağlayabileceği çok sayıda veriye sahip olduğu
Şirketlerin verilerini açık hale getirmesi için daha fazla çalışma yapılması gerektiği
Girişimin Taahhütleri:
Toplumsal sorunların çözümüne katkı sağlamak için verileri kullanılabilir, sorumlu ve kapsayıcı bir şekilde açmak veya daha fazla erişim sağlamak
Açık verinin sosyal fayda için etkili kullanımı konusunda bilgi, deneyim paylaşmak ve eğitimler vermek
Tüm bu faaliyetlerde bireylerin gizliliğini korumak
Projeler bazında IDSP’nin, yalnızca veri paylaşımını kolaylaştırmakla kalmayıp, aynı zamanda bu sürecin sorumlu, kapsamlı ve etkili bir şekilde yönetilmesini sağlamak için bir dizi yenilikçi girişime imza attığını görüyoruz. Örneğin, sanal yuvarlak masa toplantıları düzenleyerek, sektör liderlerinin deneyim paylaşımı yapmasına olanak sağlamasını buna örnek olarak gösterebiliriz.
IDSP’nin bir diğer dikkat çeken projesi ise, Open Data Institute iş birliği ile ürettiği podcast serisi. Bu seri, özel sektör verilerinin paylaşımının hem topluma hem de iş dünyasına nasıl fayda sağlayacağını çarpıcı örneklerle ele alıyor. Bu tür projeler, IDSP’nin, sadece veri paylaşımına aracılık etmekle kalmayıp, aynı zamanda bu paylaşımın değerini daha geniş bir kitleye anlatma misyonunun bir parçası olduğunu gösteriyor.
Yaklaşık 2,5 saat süren ve 5 ayrı bölüm halinde sunulan bu poadcast serisi’ni dinlemeye ne dersiniz?
IDSP’nin faaliyetleri ve güncel projeleri hakkında daha ayrıntılı bilgi edinmek için resmi web sitesini ziyaret edebilirsiniz. Ayrıca, 2023 ve 2024 yıllarında gerçekleştirdikleri çalışmalara ilişkin detaylı raporlara da web sitesi üzerinden erişebilirsiniz.
Daha fazla bilgi için: Industry Data for Society Partnership
Bizden Haberler
AVTED Açık Kürsü’de Bu Ay!
Açık Veri ve Teknoloji Derneği (AVTED)’nin “mümkün olduğu kadar açık, gerektiği kadar kapalı” mottosuyla hayata geçirdiği “Açık Kürsü” program serisi hız kesmeden devam ediyor. Program, toplumun çeşitli kesimlerinden uzmanları bir araya getirerek açık bilim, açık erişim, açık devlet, açık veri ve açık teknoloji gibi kavramların detaylı bir şekilde ele alındığı çevrim içi bir platform sunuyor.
Av. Arb. Okşan Gülşen Kömürcü Atalay’ın moderatörlüğünde düzenlenen bu etkinlikler, hem akademik hem de pratik perspektiflerden derinlemesine analizlere yer veriyor. Her bir oturumda, ilgili alanlardaki uzmanların katkılarıyla, bu kavramların uygulanabilirliği, karşılaşılan zorluklar ve toplumsal etkiler detaylı bir şekilde değerlendiriliyor.
6 Ocak tarihinde YouTube’da yayımlanan programda Doç. Dr. Oğuz Kuş ile “Enformasyon Üretiminde ve Tüketiminde Açık Verinin Önemi” konusu konuşuldu.
Programın öne çıkan başlıkları şu şekildeydi;
Yanlış enformasyon nedir ve nasıl üretilir?
Enformasyonun paylaşıldığı platformlar algoritmik bir yanlılık yaratıyor mu?
Yanlı veya yanlış enformasyonun yarattığı yanılsama, açık veri ile ortadan kaldırılabilir mi?
Sentetik enformasyon üretimi mümkün müdür?
Yapay zekânın gelişimi ve enformasyon örüntüsündeki değişim, gerçekliği/hakikati nasıl etkileyecek?
Açık Kürsü’nün yeni bölümlerini kaçırmamak için AVTED’in YouTube kanalına abone olmayı ve sosyal medya hesaplarını takip etmeyi ihmal etmeyin!
Daha fazla bilgi için: AVTED Açık Kürsü
AVTED Açık Veri Buluşmaları’nda Bu Ay!
Açık Veri ve Teknoloji Derneği (AVTED), “açık veri kültürünü” yaygınlaştırmak amacıyla fiziksel olarak gerçekleştirdiği “Açık Veri Buluşmaları”nda bu ay Dr. Fatih Gündoğan’ı ağırladı. 21 Ocak Salı günü Fatih Kadir Akın’ın moderasyonunda gerçekleşen bu etkinlik, “Açık Veri, Kent Yaşamının Sorunlarını Çözer mi?” konusu etrafında şekillendi.
Etkinlikte, açık bilgi ile açık veri arasındaki farklar, akıllı şehir kavramının kapsamı, teknolojinin akıllı şehirlerdeki rolü ve bir şehri akıllı kılan temel unsurlar tartışıldı. Ayrıca, akıllı şehirlerde verinin ve açık verinin önemi, vatandaş katılımının artırılması ve akıllı şehirleri daha etkin kılma yöntemleri ele alındı.
Bunun yanı sıra, akıllı şehirlerin karşılaştığı potansiyel engeller ve fırsatlar değerlendirildi. Dünyada örnek teşkil eden şehirler incelendikten sonra, bu seviyeye ulaşmamızın önündeki engeller ve mevcut fırsatlar detaylı bir şekilde analiz edildi.
AVTED açık veri buluşmalarını düzenli olarak duyuruyor; gelişmeleri takip etmeyi unutmayın!
Daha fazla bilgi için: AVTED Açık Veri Buluşmaları
Bu ayki bültenimize kısa bir anketle son veriyoruz. Düşüncelerinizi yorumlarda bizimle paylaşabilirsiniz.
Bu ay açık veri dünyasından sizlere aktaracaklarımız bu kadardı. Gelecek ay yine burada, yeni hikayelerde görüşmek üzere…